Belegering van Gergovia

Hoofdstuk 3.4: Gergovia

3.4 Gergovia

Het begin van de belegering van Gergovia

"Caesar ex eo loco quintis castris Gergoviam pervenit equestrique eo die proelio levi facto perspecto urbis situ, quae posita in altissimo monte omnes aditus difficiles habebat, de expugnatione desperavit, de obsessione non prius agendum constituit, quam rem frumentarium expedisset. At Vercingetorix castris, prope oppidum positis, mediocribus circum se intervallis separatim singularum civitatium copias collocaverat atque omnibus eius iugi collibus occupatis, qua despici poterat, horribilem speciem praebebat ; principesque earum civitatium, quos sibi ad consilium capiendum delegerat, prima luce cotidie ad se convenire iubebat, seu quid communicandum, seu quid administrandum videretur; neque ullum fere diem intermittebat quin equestri proelio interiectis sagittariis, quid in quoque esset animi ac virtutis suorum perspiceret. Erat e regione oppidi collis sub ipsis radicibus montis, egregie munitus atque ex omni parte circumcisus ; quem si tenerent nostri, et aquae magna parte et pabulatione libera prohibituri hostes videbantur. Sed is locus praesidio ab his non nimis firmo tenebatur. Tamen silentio noctis Caesar ex castris egressus, priusquam subsidio ex oppido veniri posset, deiecto praesidio potitus loco duas ibi legiones collocavit fossamque duplicem duodenum pedum a maioribus castris ad minora perduxit, ut toto ab repentino hostium incursu etiam singuli commeare possent."

D.B.G., VII, xxxvi

"Caesar bereikte vanuit die plaats in vijf dagen tijd Gergovia. En nadat er op die dag een onbeduidende ruiterijschermutseling had plaatsgevonden en de ligging van de stad was bezichtigd, die gelegen was op een zeer hoge berg en had moeilijke toegangswegen langs alle kanten, wanhoopte Caesar aan de bestorming en besloot hij de belegering niet eerder uit te voeren dan wanneer hij de toevoer van graan in orde had gebracht. Maar Vercingetorix, die zijn kamp dicht bij de vesting had opgeslagen, had rondom zich de troepen van iedere stam afzonderlijk, op korte afstand van elkaar, verzameld. Omdat ze alle heuvels van die bergketen bezet hadden, voor zover het oog reikte, verschaften ze een vreeswekkende aanblik. Vercingetorix beval de voornaamste burgers van de stammen, die hij zich had uitgekozen om hem bij te staan met raad, iedere dag bij zonsopgang bij hem te vergaderen, hetzij iets scheen meegedeeld te moeten worden, hetzij iets scheen geregeld te moeten worden. En er ging bijna geen enkele dag voorbij zonder dat er een ruiterijgevecht, met de hulp van boogschutters, de persoonlijke geestdrift en de dapperheid van zijn manschappen op de proef stelde. Recht tegenover de vesting bevond zich er een heuvel, aan de voet zelf van de berg: hij was uitstekend beschermd en was steil aan alle kanten. Als onze soldaten hem zouden innemen, schenen de vijanden voor een groot deel van watertoevoer en van de vrijheid van voeder afgesneden te worden. Maar deze plaats werd echter door de vijand met een niet al te sterke afdeling bezet. Toch verliet Caesar 's nachts in stilte het kamp, en nadat hij de bezetting verdreven had, vooraleer men vanuit de vesting ter hulp kon komen, maakte hij zich van de meester van deze .post. Hij plaatste daar twee legioenen en groef, van het grotere tot aan het kleinere kamp, een dubbele twaalf voet - brede gracht, zodat de manschappen beveiligd waren tegen een plotselinge aanval van de vijanden en zelfs geïsoleerd heen en weer konden gaan."

Gebrek aan discipline bij de Romeinse soldaten

"Consecutus id quod animo proposuerat, Caesar receptui cani iussit legionique decimae, quacum erat, continuo signa constituit. Ac reliquarum legionum milites non exaudito sono tubae, quod satis magna valles intercedebat, tamen ab tribunis militum legatisque, ut erat a Caesare praeceptum, retinebantur. Sed elati spe celeris victoriae et hostium fuga et superiorum temporum secundis proeliis nihil adeo arduum sibi esse existimaverunt quod non virtute consequi possent, neque finem prius sequendi fecerunt quam muro oppidi portisque appropinquarunt. Tum vero ex omnibus urbis partibus orto clamore, qui longius aberant repentino tumultu perterriti, cum hostem intra portes esse existimarent, sese ex oppido eiecerunt. Matres familiae de muro vestem argentumque iactabant et pectore nudo prominentes passis manibus obtestabantur Romanos, ut sibi parcerent neu, sicut Avarici fecissent, ne a mulieribus quidem atque infantibus abstinerent : nonnullae de muris per manus demissae sese militibus tradebant. Lucius Fabius, centurio legionis viii, quem inter suos eo die dixisse constabat excitari se Avaricensibus praemiis neque commissurum, ut prius quisquam murum ascenderet, tres suos nactus manipulares atque ab eis sublevatus murum ascendit : hos ipse rursus singulos exceptans in murum extulit."

D.B.G., VII, xlvii

"Caesar had zijn opzet bereikt en beval de aftocht te blazen en deed direct het tiende legioen, dat hij vergezelde, halt houden. Maar de soldaten van de overige legioenen die het geschal van de trompetten niet gehoord hadden omdat er een redelijk grote vallei tussen hen in lag, werden toch door de krijgstribunen en legaten weerhouden zoals Caesar had voorgeschreven. Maar overmoedig door de hoop op een snelle overwinning, door de vlucht van de vijand en door hun voorspoedige gevechten in vroegere tijden, meenden zij dat er niets zo lastigs was dat zij het niet door hun dapperheid konden bereiken, en zij staakten hun achtervolging niet vooraleer zij de muur en de poorten van de vesting genaderd waren. Toen echter steeg er geroep op van alle kanten van de stad: diegenen die zich een eind verder bevonden, waren hevig verschrikt door het plotselinge tumult, daar ze meenden dat de vijand binnen de poorten was, en ze spoedden zich de vesting uit. De huismoeders wierpen van op de muur gewaden en zilver naar beneden en, met blote borsten over de muur gebogen, smeekten zij de Romeinen met uitgestrekte handen om hen te sparen en zichzelf niet, zoals ze te Avaricum hadden gedaan, aan de vrouwen en kinderen te vergrijpen. Enkelen werden van op de muur aan de handen naar beneden gelaten en gaven zich over aan de soldaten. Lucius Fabius, een centurio van het achtste legioen, van wie het vaststond dat hij die dag gezegd had onder zijn metgezellen dat hij werd aangevuurd door de bij Avaricum uitgeloofde beloningen en niet zou toelaten dat iemand eerder dan hijzelf de muur zou beklimmen, ontmoette drie van zijn manipelsoldaten. Hij werd door hen opgetild, beklom de muur en hij op zijn beurt reikte hun één voor één de hand en trok hen de muur op."

De aanval op Gergovia mislukt

"Interim ei qui ad alteram partem oppidi, ut supra demonstravimus, munitionis causa convenerant, primo exaudito clamore, inde etiam crebris nuntiis incitati, oppidum a Romanis teneri, praemissis equitibus magno concursu eo contenderunt. Eorum ut quisque primus venerat, sub muro consistebat suorumque pugnantium numerum augebat. Quorum cum magna multitudo convenisset, matres familiae, quae paulo ante Romanis de muro manus tendebant, suos obtestari et more Gallico passum capillum ostentare liberosque in conspectum proferre coeperunt. Erat Romanis nec loco nec numero aequa contentio; simul et cursu et spatio pugnae defatigati non facile recentes atque integros sustinebant."

D.B.G., VII, xlviii

"Ondertussen hoorden de Galliërs die, zoals we hierboven hebben aangetoond, aan de andere zijde van de stad waren verzameld om ze te versterken, eerst het geschreeuw en vervolgens verontrust door de talrijke boodschappen dat de stad werd bezet door de Romeinen, kwamen ze daar in volle vaart aangelopen nadat ze de ruiters voorop hadden gestuurd. Ieder van hen vatte, zodra hij arriveerde, post aan de voet van de muur en vermeerderde het aantal strijders. Toen daar een grote menigte van hen was samengekomen, begonnen de huismoeders die even te voren van op de muur hun handen hadden uitgestoken naar de Romeinen, hun bondgenoten te bezweren, naar Gallische gewoonte hun loshangend haar te tonen en hun kinderen in het zicht te brengen. Voor de Romeinen was de strijd niet even eerlijk qua terrein als qua aantal. Ze waren tegelijkertijd uitgeput door het lopen en door de duur van het gevecht weerden met moeite de verse en ongewonde mannen af."

De Galliërs werden al helemaal overmoedig toen, na Gergovia, nu ook de tot dan toe aarzelende Aedui - voorheen hechte bondgenoten van de Romeinen - afvallig worden en zich bij Vercingetorix aansluiten. Deze overmoed zou hen al snel erg duur betaald komen staan!

Vercingetorix' plannen

"Interea, dum haec geruntur, hostium copiae ex Arvernis equitesque qui toti Galliae erant imperati conveniunt. Magno horum coacto numero, cum Caesar in Sequanos per extremos Lingonum fines iter faceret, quo facilius subsidium provinciae ferri posset, circiter milia passuum decem ab Romanis trinis castris Vercingetorix consedit convocatisque ad concilium praefectis equitum venisse tempus victoriae demonstrat. Fugere in provinciam Romanos Galliaque excedere. Id sibi ad praesentem obtinendam libertatem satis esse; ad reliqui temporis pacem atque otium parum profici: maioribus enim coactis copiis reversuros neque finem bellandi facturos. Proinde agmine impeditos adorirentur. Si pedites suis auxilium ferant atque in eo morentur, iter facere non posse; si, id quod magis futurum confidat, relictis impedimentis suae saluti consulant, et usu rerum necessariarum et dignitate spoliatum iri. Nam de equitibus hostium, quin nemo eorum progredi modo extra agmen audeat, et ipsos quidem non debere dubitare, et quo maiore faciant animo, copias se omnes pro castris habiturum et terrori hostibus futurum. Conclamant equites sanctissimo iureiurando confirmari oportere, ne tecto recipiatur, ne ad liberos, ne ad parentes, ad uxorem aditum habeat, qui non bis per agmen hostium perequitasset."

D.B.G., VII, lxvi

"Intussen, terwijl deze dingen gebeurden, kwamen de troepen van de vijand uit het gebied van de Arverni en de ruiters die zij van heel Gallië hadden gevorderd, samen. Nadat een groot aantal van hen was bijeengebracht, wanneer Caesar doorheen het randgebied van de Lingones reisde naar het gebied van de Sequani, om des te gemakkelijker hulp te kunnen bieden aan de Provence, installeerde Vercingetorix zich in drie kampen op ongeveer tien mijl van de Romeinen af. Nadat hij de ruiterijbevelhebbers in een vergadering had bijeengeroepen, toonde hij hen aan dat het ogenblik van hun overwinning gekomen was. De Romeinen vluchtten naar de Provence en vertrokken uit Gallië. Dit was volgens hem voldoende om een voorlopige vrijheid te verkrijgen; maar voor de vrede en de rust in de toekomst werd daarmee niet veel gewonnen. Ze zouden immers met een nog grotere verzamelde troepenmacht terugkeren en de oorlog verderzetten. Daarom moesten zij de Romeinen die zwaar bepakt op mars waren aanvallen. Indien de infanterie hen hulp zouden bieden en werden zij daardoor opgehouden, dan konden ze de reis niet voltooien. Indien zij hun tros in de stee lieten - waarvan hij meer zeker was dat het zou gebeuren - en waren ze op hun eigen redding bedacht, dan zouden ze beroofd worden van het gebruik van het allernoodzakelijkste en van hun waardigheid. Want zijzelf moesten er niet eens aan twijfelen dat, wat de ruiterij van de vijand betrof, dat niemand van hen zich ook maar even buiten de colonne zou durven wagen. Opdat zij daarbij des te grotere dapperheid aan de dag zouden leggen, zou hij al zijn troepen vóór het kamp houden en zou hij de vijand schrik aan jagen." De ruiters riepen gemeenschappelijk dat men door een zeer plechtige eed moest zweren dat geen man onderdak zou krijgen en geen toegang zou krijgen tot zijn kinderen, zijn ouders en echtgenote, indien hij niet tweemaal doorheen de colonne van de vijand was gereden."

schets van Phil Umbdenstock
Vercingetorix vuurt zijn volk aan' door Phil Umbdenstock

Vercingetorix' tactiek had hem al verschillende successen opgeleverd en maakte hem nu te overmoedig. Deze tactiek was driedelig:

De tactiek van de verbrande aarde. Het afsnijden van de Romeinse aanvoerwegen en guerilla - activteiten over het hele land. Dit element heb ik reeds uitvoerig besproken in 3.2.
Een verrassingsaanval uitvoeren op de onvoorbereide, marcherende vijand, waar dan ook.
In de versterkte woonoorden (oppida) zijn intrek nemen.

Het gevaar schuilde deze keer echter in het feit dat Vercingetorix, in de roes van zijn eerste successen, Caesars snelheid en de marsprestaties van het Romeinse leger over het hoofd had gezien. Caesar was een kei in het 'verbroederen' van andere stammen na het veroveren van hun steden en het platleggen van hun dorpen. Als een schim dook hij steeds op waar niemand het verwachtte, dat was zijn sterke kant. Maar toch geloofde Vercingetorix er nog sterk in dat de Galliërs Caesar en zijn troepen naar Gallia Narbonensis zouden kunnen verdrijven. Hij riep dan ook zijn staf bijeen en maakte hen duidelijk dat hun grote moment van actie gekomen was. Voor de levenslange vrijheid moesten ze voor eens en altijd komaf maken met de Romeinen. Hen de genadeslag geven. Dit optimistische idee heeft Vercingetorix uiteindelijk de das omgedaan. Caesar heeft hem heel bewust willen misleiden en dat kunnen we heel duidelijk tussen de regels door lezen: Caesars leger trekt zich slechts schijnbaar in zuidelijke richting terug. Deze gedachte vond Vercingetorix zo verleidelijk dat hij in Caesars val loopt. Bij het huidige Dijon komt het tot een treffen:

Caesar wint de slag dankzij de Germaanse troepen

"Probata re atque omnibus irueiurando adactis postero die in tres partes distributo equitatu duae se acies ab duobus lateribus ostendunt, una primo agmine iter impedire coepit. Qua re nuntiata Caesar suum quoque equitatum tripertito divisum contra hostem ire iubet.Pugnatur una omnibus in partibus. Consistit agmen; impedimenta intra legiones recipiuntur. Si qua in parte nostri laborare aut gravius premi videbantur, eo signa inferri Caesar aciemque constitui iubebat; quae res et hostes ad insequendum tardabat et nostros spe auxilii confirmabat. Tandem Germani ab dextro latere summum iugum nacti hostes loco depellunt; fugientes usque ad flumen, ubi Vercingetorix cum pedestribus copiis consederat, persecuntur compluresque interficiunt. Qua re animadversa reliqui ne circumirentur veriti se fugae mandant. Omnibus locis fit caedes. Tres nobilissimi Aedui capti ad Caesarem perducuntur: Cotus praefectus equitum, qui controversiam cum Convictolitavi proximis comitiis habuerat, et Cavarillus, qui post defectionem Litavicci pedestribus copiis praefuerat, et Eporedorix, quu duce ante adventum Caesaris Aedui cum Sequanis bello contenderant."

D.B.G., VII, lxvii

"Dit werd goedgekeurd: allen zwoeren een plechtige eed en de volgende dag, toen de ruiterij in drie delen was opgesplitst, vertoonden zich op de twee flanken twee slaglinies: één van de slaglinies begon de mars van de voorhoede te verhinderen. Na dit bericht beval Caesar ook zijn ruiterij in drie delen te splitsen en tegen de vijand op te rukken. Men streed overal tegelijkertijd. De colonne hield halt, de tros werd tussen de legioenen in bescherming genomen. Telkens als Caesar zag dat onze manschappen, waar dan ook, in nood verkeerden en hard werden bestookt, beval hij in die richting aan te vallen en deed de slaglinie instellen. Dit manoeuver vertraagde de vijand in zijn achtervolging en bemoedigde onze soldaten door de hoop op hulp. Tenslotte hadden de Germanen op de rechterflank de hoogste top van de bergketen bereikt en verdreven ze de vijanden uit zijn stelling. Zij achtervolgden de vluchtenden tot aan de rivier, waar Vercingetorix met de infanterie post had gevat, en doodden er verscheidene. Toen de overigen dat bemerkten, vreesden zij omsingeld te worden en sloegen op de vlucht. Op alle locaties vonden er moorden plaats."